تقسیم ترکه به عنوان یکی از مهم ترین مفاهیم حقوقی و مالی در نظام حقوقی ایران، به فرآیند تقسیم اموال و دارایی های به جای مانده از فرد متوفی بین وراث می باشد.
تعریف تقسیم ترکه
تقسیم ترکه به معنای تعیین دقیق سهم هر یک از وراث و انتقال مالکیت به آن ها است.
سهم الارث وراث مشخص می شود و اموال از وضعیت شراکتی خارج شده و به صورت اختصاصی به وراث انقال می گردد.
ین اقدام حقوقی، از نظر ماهیت شباهت زیادی به افراز دارد، زیرا هدف هر دو، تفکیک مالکیت مشترک و اختصاص سهم مشخص به هر فرد است. افراد زیر می توانند درخواست تقسیم ترکه را داشته باشند:
- موصی له (کسی که موصی به او وصیت کرده است)
- امین جنین و شخص غائب
- ولی، وصی و قیم ورثه محجور
- شخصی که سهم الارث برخی از وراث به او انتقال داده شده است
- وکیل هر یک از این افراد که به وکالت از آن ها اقدام می کند
انواع بخش بندی در تقسیم ترکه
بر اساس مواد ۳۱۶ و ۳۱۷ قانون امور حسبی، تقسیم ترکه به سه نوع تقسیم می شود که هر یک از آن ها با توجه به شرایط و ویژگی های خاص اموال به جامانده از متوفی صورت می گیرد :
تقسیم به افراز:
افراز به معنای جدا کردن سهم یکی از ورثه از سایر وراث است. در مواردی که ملکی بین ورثه به صورت مشاع است و امکان توافق بین آن ها وجود ندارد، این نوع تقسیم به اجبار دادگاه صورت می پذیرد.
تقسیم به تعدیل:
در مواقعی که اموال به جامانده از متوفی از نظر ارزش متفاوت هستند، به عنوان مثال دو قطعه زمین که یکی دارای موقعیت بهتر و ارزش بالاتری است، امکان تقسیم مساوی بر مبنای مساحت وجود ندارد. در این حالت، تقسیم بر اساس ارزش مالی انجام می شود تا هر ورثه سهمی متناسب با ارزش اموال دریافت کند.
تقسیم به رد:
زمانی که اموال هم از نظر مساحت و هم از نظر ارزش مالی متفاوت باشند، نیاز است که اختلاف ارزش سهم ها به ورثه ای که سهم کمتری دارد، پرداخت شود.
فروش از طریق مزایده و تقسیم پول آن:
در شرایطی که اموال متوفی نه قابل تقسیم و نه تعدیل باشند و همچنین توافق بین وراث ممکن نباشد، دادگاه دستور فروش اموال را از طریق مزایده صادر می کند. بهای حاصل از این فروش به صندوق دادگستری واریز شده و پس از آن، هر یک از وراث مطابق سهم خود از این مبلغ بهره مند می شوند.
چند نکته در مورد تقسیم ترکه
در فرآیند تقسیم ترکه، توجه به جزئیات و نکات حقوقی ضروری است تا هم حقوق وراث به درستی رعایت شود و هم مسائل که پیش رو شماست به درستی انجام شود. موارد زیر از جمله نکاتی است که باید در نظر گرفته شود:
- در صورتی که ترکه شامل اموال متعددی مانند زمین، خودرو، طلا و… باشد، نیازی به تقسیم اجباری همه اموال نیست. ورثه می توانند بخشی از اموال را به دلخواه تقسیم کنند و باقی مانده را به صورت مشترک نگه دارند.
- اگر ترکه شامل سرقفلی باشد، مالک عین مستاجره (صاحب ملک) نیز در دعوای تقسیم ترکه به عنوان یکی از خواندگان مطرح خواهد بود.
- پیش از هرگونه تصمیم گیری در خصوص تقسیم ترکه، دادگاه مکلف است وصیت متوفی را اجرا کرده و دیون او را پرداخت نماید.
- هرچند تقسیم ترکه پیش از تصفیه دیون از نظر قانونی نافذ است، اما طلبکاران همچنان حق دارند به هر یک از وراث با توجه به سهم آن ها رجوع کرده و طلب خود را مطالبه کنند.
تقسیم ترکه در شورای حل اختلاف
هرچند درخواست هایی مانند صدور گواهی انحصار وراثت، تحریر ترکه و مهر و موم ترکه در صلاحیت شورای حل اختلاف قرار دارند، اما وقتی نوبت به تقسیم ترکه می رسد، رسیدگی به این موضوع در حوزه اختیارات دادگاه قرار می گیرد و شورای حل اختلاف به آن نمی پردازد.
ماده ۲۰ قانون آیین دادرسی مدنی صراحتاً بیان می کند:
“دعاوی مربوط به ترکه متوفی، حتی اگر خواسته آن ها دین یا مرتبط با وصایای متوفی باشد، تا زمانی که ترکه تقسیم نشده، باید در دادگاه محلی اقامه شود که آخرین اقامتگاه متوفی در آن محل بوده است. در صورتی که آخرین اقامتگاه متوفی مشخص نباشد، رسیدگی به این دعاوی در صلاحیت دادگاهی قرار می گیرد که آخرین محل سکونت متوفی در آن دادگاه بوده است.”
به نقل از وکیل انحصار وراثت این ماده قانونی به وضوح نشان می دهد که موضوعات مربوط به ترکه متوفی، از جمله دعاوی مرتبط با دین و وصیت، تا زمانی که ترکه به طور کامل تقسیم نشده، تحت نظارت دادگاه محل آخرین اقامتگاه متوفی بررسی می شود.
آیا برای تقسیم ترکه وکیل نیاز است؟
تقسیم ارث، قواعد و مقررات مربوط به ارث، دارای پیچیدگی هایی است که هر کدام نیازمند توجه به شرایط و ضوابط خاص خود هستند
حضور یک وکیل ارث و تقسیم ترکه می تواند تفاوت چشمگیری در سرعت و دقت انجام این امور ایجاد کند. چنین وکیلی با اشراف کامل به قوانین امور حسبی و سایر قانون های مربوط به ارث، قادر است بهترین و سریع ترین راهکارهای حقوقی را برای پیشرفت پرونده انجام دهد.
چه کسانی حق ارائه تقسیم ترکه را دارند؟
هر یک از ورثه می توانند درخواست تقسیم ترکه را داشته باشند. در صورتی که یکی از ورثه محجور باشد، ولی، قیم یا وصی آن می تواند به نیابت از او درخواست تقسیم را مطرح کند.
امین غائب و جنین، موصی له (کسی که وصیتی به نفع او شده است)، و شخصی که سهم الارث برخی از ورثه به او منتقل شده است نیز حق دارند درخواست تقسیم ترکه را به دادگاه ارائه دهند.
تقسیم ترکه چه تفاوتی با مطالبه سهم الارث دارد؟
تقسیم ترکه فرآیندی است که با توافق و رضایت بین ورثه انجام می شود. این در حالی است که مطالبه سهم الارث زمانی مطرح می شود که توافقی بین ورثه وجود نداشته باشد و فرد خواهان سهم خود، مجبور به طرح دادخواست تقسیم ترکه در دادگاه برای دریافت سهم الارث می گردد.
ابطال تقسیم ترکه چگونه است؟
در صورتی که تقسیم ترکه به اشتباه یا با نقصی انجام شده باشد ، امکان ابطال آن وجود دارد. فردی که به تقسیم اعتراض دارد، باید دادخواستی به دادگاه ارائه دهد و درخواست کند که تقسیم ترکه مجدداً و به درستی انجام شود. برای تنظیم دادخواست می توانید از تیم حقوقی گروه وکلای آوا دادیار کمک بگیرید.
اختلاف در مالکیت در تقسیم ترکه چیست؟
تقسیم ترکه تنها زمانی انجام می شود که هیچ گونه اختلافی در مورد مالکیت اموال بین ورثه وجود نداشته باشد.
اگر یکی از ورثه ادعای مالکیت مستقل بر بخشی از اموال را داشته باشد، باید ابتدا این ادعا را در دادگاهی مستقل مطرح کرده و مالکیت خود را اثبات کند
دادگاه قرار عدم استماع دعوا را صادر می کند و تا زمان حل و فصل اختلاف، تقسیم ترکه به تعویق می افتد.
آیا سهم الارث پسر و دختر مساوی شده است؟
خیر. طبق قوانین فعلی و براساس آیات قرآن و قانون مدنی ، سهم الارث پسران همچنان دو برابر دختران است و این حکم تغییر نکرده است.
