اگر فردی دارای حق ارتفاق یا حق انتفاع در ملک دیگری باشد و مالک آن ملک به صورت نادرست مانع استفاده او از این حقوق شود، موضوع ممانعت از حق مطرح می شود.
دارنده حق می تواند با مراجعه به مراجع قضایی و طرح دعوای رفع ممانعت از حق، درخواست خود را مطرح کند.
ممانعت از حق چیست
ممانعت از حق به معنای جلوگیری از استفاده دارنده حق از حقوق قانونی خود، نظیر حق ارتفاق یا حق انتفاع است.
فردی که دارای این حقوق است، نمی تواند به درستی از حق خود بهره برداری کند.
حق ارتفاق به حقوقی گفته می شود که فردی در ملک دیگری دارد؛ مانند حق عبور و مرور، نصب ناودان یا پنجره در ملک همسایه.
این حق ممکن است به طور تاریخی و بدون مدرک مشخص شکل گرفته باشد.
اگر این حق تنها به صورت اذن صاحب ملک ایجاد شده باشد و بدون پشتوانه ی رسمی باشد، صاحب ملک می تواند در هر زمان آن اذن را لغو کند.
حق انتفاع به معنای استفاده از منافع یک مال توسط شخص دیگری است که مالک مال به او اجازه داده است. این نوع حق ممکن است در قالب قراردادهایی مانند عمری، رقبی یا سکنی ارائه شود.
طبق ماده ۱۵۹ قانون آیین دادرسی مدنی، دعوای ممانعت از حق زمانی مطرح می شود که فردی درخواست رفع ممانعت از حقوق ارتفاق یا انتفاع خود در ملک دیگری را داشته باشد.
مصادیق ممانعت از حق:
- قرار دادن قفل یا کلید روی در برای جلوگیری از ورود صاحب حق.
- انداختن ناودان در مسیری که مانع عبور و مرور صاحب حق شود.
- مسدود کردن راه یا شبکه های مرتبط با حق ارتفاق.
تفاوت دعوای ممانعت از حق کیفری و حقوقی
در موضوع دعوای ممانعت از حق، این دعوا به دو شکل کیفری و حقوقی قابل پیگیری است و این دو نوع دعوا تفاوت های اساسی با یکدیگر دارند:
مالکیت حق
در دعوای ممانعت از حق کیفری، شاکی باید مالک قانونی حق مورد بحث باشد؛ به این معنا که شاکی باید بتواند مالکیت یا حق انتفاع خود را اثبات کند.
اما در دعوای ممانعت از حق حقوقی، شاکی نیازی به اثبات مالکیت کامل ندارد و کافی است که او بتواند تصرف یا بهره برداری مشروع از حق را نشان دهد. در این نوع دعوا، اثبات تصرف یا استفاده از حق برای پیگیری قانونی کافی است.
مجازات
در دعوای کیفری، اگر جرم ممانعت از حق اثبات شود، متهم به مجازات حبس محکوم خواهد شد. به عبارت دیگر، این دعوا بیشتر با هدف مجازات متهم به دلیل اقدام غیرقانونی وی مطرح می شود.
اما در دعوای حقوقی، تمرکز بر رفع ممانعت از حق است و دادگاه معمولاً حکم به اعاده وضع به حال سابق یا رفع موانع می دهد تا شاکی بتواند به حق خود دسترسی داشته باشد. در این نوع دعوا، مسئله مجازات مطرح نیست.
مثال هایی از دعوای ممانعت از حق:
- حق عبور: اگر شخصی حق عبور از ملک مجاور داشته باشد و مالک آن ملک مانع عبور او شود، شاکی می تواند با طرح دعوای ممانعت از حق در دادگاه، درخواست رفع موانع و بازگرداندن حق عبور خود را داشته باشد.
- حق انتفاع: اگر فردی حق انتفاع از ملکی را داشته باشد (مثلاً برای کشت یا استفاده از منابع)، اما مانع از استفاده او از آن ملک شود، می تواند دعوای ممانعت از حق مطرح کند.
- حق سرقفلی: اگر فردی حق سرقفلی در ملکی را داشته باشد و دیگری مانع استفاده او از این حق شود، شاکی می تواند با طرح دعوای ممانعت از حق، از دادگاه درخواست رفع مانع کند.
مراحل طرح دعوا ممانعت از حق
در دعاوی مربوط به ممانعت از حق، خواهان باید با ارائه دادخواست رسمی به دادگاه صالح، ادعای خود را مطرح کند.
برای تنظیم دادخواست، لازم است که تمام مراحل قانونی و الزامات مورد توجه قرار گیرند. در ادامه به نحوه تهیه و تنظیم دادخواست پرداخته شده است.
موارد ضروری در دادخواست
هر دادخواست باید شامل اطلاعات زیر باشد:
- اطلاعات خواهان و خوانده: نام و نام خانوادگی، اقامتگاه (آدرس)، و کد ملی خواهان و خوانده باید به طور دقیق در دادخواست ذکر شود.
- خواسته و دلایل: خواسته یا موضوع دعوا که در اینجا رفع ممانعت از حق است، باید به همراه دلایل و مستندات کافی مطرح شود.
- ارزش خواسته (در دعاوی مالی): اگر دعوای شما مالی است، باید ارزش آن در دادخواست مشخص شود.
- تاریخ وقوع ممانعت: برای پیگیری دعوای ممانعت از حق، تاریخ دقیق وقوع ممانعت باید در دادخواست ذکر شود.
- امضای خواهان یا وکیل: دادخواست باید توسط خواهان یا وکیل او امضا شود.
تعیین خواسته در دعوای ممانعت از حق
در دعوای ممانعت از حق، خواسته می تواند شامل موارد زیر باشد:
- رفع ممانعت از حق: خواهان می تواند درخواست کند که دادگاه دستور رفع ممانعت صادر کند و او بتواند به حقوق قانونی خود دست یابد.
- اعاده وضع به حال سابق: اگر ممانعتی که رخ داده وضعیت سابق را تغییر داده است، دادگاه ممکن است دستور به بازگرداندن وضعیت به حالت اولیه را بدهد.
ارائه دلایل و مدارک
برای اثبات ادعای خود، خواهان باید دلایل و مدارک محکمه پسند ارائه دهد. این دلایل شامل موارد زیر است:
- اسناد و مدارک رسمی: مانند سند مالکیت یا قرارداد حق انتفاع.
- شهادت شهود: اگر شهودی وجود دارند که می توانند تصرف یا استفاده از حق شما را تأیید کنند، می توانید شهادت آنها را به دادگاه ارائه دهید.
- اظهارات خود خواهان: توضیحات و اظهارات خواهان نیز می تواند به عنوان یکی از دلایل مطرح شود.
تسلیم دادخواست به دادگاه صالح
پس از تهیه و تنظیم دادخواست، آن باید به دادگاه صالح تسلیم شود.
دادگاه صالح در این نوع دعاوی، دادگاهی است که محل وقوع ممانعت در حوزه آن قرار دارد. این دادگاه به دعوی رسیدگی می کند و حکم لازم را صادر خواهد کرد.
پرداخت هزینه دادرسی
برای آغاز فرآیند دادرسی، خواهان موظف است هزینه دادرسی را مطابق با مقررات پرداخت کند.
هزینه دادرسی در دعوای ممانعت از حق، مشابه هزینه های دعاوی حقوقی است و بر اساس ارزش دعوا محاسبه می شود.
رسیدگی در دادگاه صالح
پس از تسلیم دادخواست و پرداخت هزینه دادرسی، دادگاه آن را بررسی و ثبت می کند.
سپس، دادخواست به خوانده ابلاغ می شود و خوانده فرصت دارد تا ظرف مدت ده روز از تاریخ ابلاغ به دادخواست پاسخ دهد.
پس از دریافت پاسخ خوانده، دادگاه جلسه رسیدگی را تعیین و طرفین دعوی را به جلسه دعوت می کند. در این جلسه، هر دو طرف فرصت خواهند داشت تا دلایل و مدارک خود را ارائه دهند و در مورد ادعاهای یکدیگر اظهارنظر کنند.
صدور رای دادگاه
در پایان جلسه رسیدگی، دادگاه به دعوی رسیدگی کرده و رای نهایی را صادر می کند. این رای می تواند شامل رفع ممانعت از حق یا اعاده وضع به حال سابق باشد.
رای دادگاه قطعی و لازم الاجرا است و هر دو طرف ملزم به رعایت آن خواهند بود.
رکن مادی جرم ممانعت از حق
رکن مادی این جرم شامل مجموعه ای از عناصر است که وقوع جرم را به صورت فیزیکی اثبات می کند. برای تحقق این جرم، نیاز به یک فعل مثبت از سوی مرتکب داریم، یعنی عمل فیزیکی و عملیاتی که نشان دهنده اقدام غیرقانونی باشد. در ادامه به جزئیات این رکن اشاره می کنیم:
فعل مثبت مادی: این جرم با ترک فعل محقق نمی شود، بلکه نیاز به یک عمل مثبت و مشخص دارد. به عبارت دیگر، شخصی باید با یک اقدام فیزیکی و عملی مانع استفاده صاحب حق از حقوق خود شود.
غیرمنقول بودن مال: یکی دیگر از شروط مادی، غیرمنقول بودن مال مورد منازعه است. بر اساس نظریه مشورتی قوه قضاییه شماره ۴۴۹۸/۷، اموال منقول از شمول ماده ۶۹۰ قانون مجازات اسلامی خارج هستند. در نتیجه، اگر ممانعت از حق در خصوص اموال غیرمنقول رخ دهد، قابلیت پیگیری کیفری دارد، اما در مورد اموال منقول چنین نیست.
تعلق مال به دیگری: موضوع این جرم باید مالی باشد که به دیگری تعلق دارد. به عبارت دیگر، فرد خاطی نمی تواند مالک مال باشد و در عین حال متهم به ممانعت از حق شود.
نتیجه مجرمانه: جرم ممانعت از حق جزو جرایم مقید است؛ به این معنی که برای اثبات وقوع جرم، باید نتیجه ای مجرمانه مانند تصرف عدوانی، تخریب منابع طبیعی، ایجاد مزاحمت، یا ممانعت از حق اتفاق افتاده باشد. در غیر این صورت، اقدامات انجام شده تحت ماده ۶۹۰ قرار نمی گیرند.
رکن معنوی جرم ممانعت از حق:
در کنار رکن مادی، رکن معنوی نیز باید اثبات شود. این رکن شامل سوءنیت عام و خاص است:
- سوءنیت عام: مرتکب باید آگاه به غیرقانونی بودن عمل خود باشد. به این معنا که شخص باید بداند اقدام او برخلاف قانون است و با این وجود اقدام به ممانعت از حق کند.
- سوءنیت خاص: مرتکب باید به طور عامدانه و با قصد جلوگیری از استفاده صاحب حق از حقوق قانونی خود، عمل کند. به عبارتی، نیت شخص باید ایجاد مانع بر سر راه استفاده قانونی دیگری از حقش باشد.
