الزام به انجام تعهدات قراردادی، وقتی دو طرف پای قراردادی را امضا می کنند، انتظار دارند، هر کس وعده ای که داده به آن عمل کند.
اما گاهی یکی از طرفین از زیر بار مسئولیت هایش شانه خالی می کند. اینجاست که طرف دیگر با مراجعه به دادگاه و خواستار “الزام به ایفای تعهدات قراردادی” شود.
تعهد به چه معناست
تعهد در دنیای حقوقی، مسئولیتی است که طرفین یک قرارداد بر اساس قرارداد امضا شده بر عهده میگیرند.
برای اینکه یک قرارداد به درستی اجرا و منافع طرفین تامین گردد، باید تعهدات با جزئیات کافی در متن قرارداد آورده شود.
حال تصور کنید در یک قرارداد ساخت و ساز، پیمانکار از انجام کاری که در قرارداد ذکر شده، سر باز می زند که در اصطلاح حقوقی “عدم ایفای تعهد” اتفاق افتاده است.
طرف متضرر می تواند با کمک قانون آن شخص را الزام به انجام تعهداتش کند.
تعهدات در قراردادها
تعهدات در قراردادها به دو دسته کلی تقسیم می شود: قطعی و مشروط.
تعهدات قطعی:
در تعهدات قطعی، بدون هیچ قید و شرطی باید انجام شوند. مثلاً، ارائه ضمانت نامه بانکی برای انجام تعهدات در یک قرارداد. طرف متعهد باید این ضمانت نامه را بدون چون و چرا به طرف دیگر تحویل دهد.
تعهدات مشروط:
- اجرای این تعهدات شرایط دارد؛ برای مثال:
- پرداخت مبالغ قراردادی پس از انجام کار و ارائه صورت وضعیت
- پرداخت پیش پرداخت در صورت دریافت ضمانت مربوطه
درک تفاوت این دو نوع تعهدات برای طرفین قرارداد مهم است. در تعهدات قطعی، طرف متعهد نمی تواند به بهانه های مختلف از انجام تعهد سر باز زند. اما در تعهدات مشروط، تا زمانی که شرایط مورد نظر محقق نشده، شخص می تواند تعهدات را انجام ندهد.
تعهد مسئولیتی و هزینه ای:
هر تعهد دو جنبه دارد:
- مسئولیت انجام
- هزینه انجام
گاهی هر دو بر عهده یک طرف است و گاهی مسئولیت انجام برای یک شخص و هزنیه بر عهده شخص دیگر.
مثلا، در یک پروژه ساختمانی، مسئولیت اجرا با پیمانکار و هزینه ای که باید پرداخت شود با کارفرما.
تعهد اصلی و فرعی:
- تعهدات اصلی: عدم انجام آن به معنای عدم اجرای کل قرارداد است.
- تعهدات فرعی: اهمیت کمتری نسب به اصلی دارد و نقض آن معمولا با جریمه یا جبران خسارت حل و فصل می شود.
تعهد قراردادی و قانونی:
- تعهدات قراردادی: آنچه در متن قرارداد ذکر شده است.
- تعهدات قانونی: الزاماتی که قانون تعیین کرده، حتی ممکن است در قراردادی ذکر نشده باشد.
طبق ماده ۳۸ قانون تامین اجتماعی، کارفرما باید ۵% هر پرداختی که به پیمانکار دارد نزد خود نگه دارد تا زمان مفاصاحساب بیمه. این تعهد حتی اگر در قرارداد نیامده باشد، باید اجرا شود.
بیشتر بخوانید : شکایت کیفری عدم انجام تعهد
شرایط الزام به انجام تعهد
برای اقامه دعوای الزام به اجرای تعهدات قراردادی، برخی از شرایط نیاز است.
نبود هر یک از این شرایط می تواند به رد دعوا یا صدور قرار عدم استماع از سوی دادگاه منجر شود.
شرایط لازم برای طرح دعوا عبارتند از:
وجود و اثبات تعهد
نخستین شرط، وجود یک قرارداد معتبر است که ثابت کند، تعهدی انجام نشده است. اگر قرارداد به دلایلی مانند فسخ منحل شده باشد، دیگر نمی توان به آن استناد کرد.
دادگاه باید از اعتبار قرارداد مطمئن شود و این وظیفه شاکی است که اعتبار قرارداد را ثابت نماید.
نقض تعهد و عهدشکنی
زمانی می توان الزام به اجرای تعهد را مطالبه کرد که طرف مقابل از انجام وظایف خود سر باز زده باشد.
اگر موعد زمان انجام تعهد رسیده و متعهد به وظایف خود عمل نکرده باشد، می توان او را ملزم به اجرای تعهد کرد.
در مواردی که موضوع تعهد انتقال مال یا انجام کاری است، متعهدله نیازی به اثبات نقض تعهد ندارد و این متعهد است که باید انجام تعهد را ثابت کند.
رسیدن زمان اجرای تعهد
طرح دعوای الزام به انجام تعهد، تنها پس از فرا رسیدن موعد آن امکان پذیر است. اگر زمان اجرای تعهد در قرارداد مشخص شده باشد و هنوز متعهد زمان دارد با طرح دعوا، قابل استماع نخواهد بود.
مراحل الزام به انجام تعهدات قراردادی متعهد
در مواردی که متعهد از انجام تعهدات خود سر باز می زند، قانونگذار راهکارهایی برای حل و فصل دعوا به صورت زیر در نظر گرفته :
دسته اول: تعهد توسط شخص ثالث قابل انجام است
در این نوع تعهد، که شخص ثالث یا خود متعهدله می توانند آن را انجام دهند، روند قانونی به این شکل است:
ابتدا دادگاه حکم به الزام متعهد می دهد ، در صورتی که متعهد باز آن را انجام ندهد ، طبق ماده ۲۳۸ قانون مدنی:
- متعهدله می تواند شخصا اقدام کند
- یا از شخص ثالث برای انجام کار کمک گیرد
- دادگاه حکم می کند که هزینه را باید متعهد پرداخت کند.
مثال: در قرارداد حمل و نقل کالا بین دو شهر، اگر متعهد از انجام کار خودداری کند، متعهدله می تواند از شرکت حمل و نقل دیگری استفاده کرده و هزینه ها را از متعهد که کار را انجام نداده مطالبه کند.
دسته دوم: تعهدات غیرقابل واگذاری است
این تعهدات دو حالت دارند:
- انجام آن توسط شخصی غیر از متعهد امکان پذیر نیست
- یا هدف متعهدله، انجام کار توسط خود شخص متعهد است نه شخص دیگر
حال :
- متعهدله حق فسخ قرارداد را دارد
- می تواند خسارت عدم انجام تعهد را از دادگاه مطالبه کند.
مثال: وقتی یک هنرمند مشهور مجسمه ساز متعهد به ساخت مجسمه می شود، هدف اصلی، خلق اثر توسط هنرمند است و نمی توان آن را به شخص دیگری واگذار کرد.
الزام به ایفای تعهد مالی یا غیر مالی
الزام به ایفای تعهد هم جنبه مالی و هم غیرمالی دارد. تفاوت اصلی این دو نوع تعهد در ماهیت و نحوه رسیدگی آنها در دادگاه است.
الزام به ایفای تعهد مالی:
الزام به ایفای تعهد مالی به این معناست که پرداخت مبالغ مالی یا اجرای تعهدات مالی الزامی است که در یک قرارداد به عنوان بخشی از تعهدات طرفین می آید. یعنی طرف متعهد به پرداخت یک مبلغ معین به طرف دیگر یا انجام یک کار مشخص به عنوان تعهد مالی در قرارداد می باشد.
در صورتی که یکی از طرفین قرارداد تعهد خود را انجام ندهد، مبلغ مورد نظر را نیز پرداخت نکند، طرف مقابل می تواند از طریق دادگاه و مراجع قانونی خواسته خود را پیگیری کند.
الزام به ایفای تعهد غیر مالی:
زمانی که متعهد در انجام تعهد خود کوتاهی کند، متعهدله می تواند علیه او شکایت کند.
اما متعهدله نمی تواند قرارداد را فسخ نماید یا خسارت دریافت نماید، بلکه باید طی شکایت خود از دادگاه تقاضای الزام متعهد به انجام تعهد را ارائه دهد.
تعهد به انجام کار :
یک شخص ممکن است به دیگری تعهد کند که در یک بازه زمانی مشخص یک مهارت را به او آموزش دهد.
فرد متعهد باید وظیفه خود را انجام دهد. اگر متعهد به تعهد خود عمل نکند، طرف مقابل می تواند از او شکایت کند.
تعهد به عدم انجام کار:
اگر کسی باغی را اجاره دهد، صاحب باغ ممکن است از مستاجر بخواهد تا درختان را در طول دوره اجاره برای مثال خشک یا قطع نکند. تعهد به عدم انجام کار در این مثال یعنی که یک شخص به دیگری تعهد می دهد تا کاری را انجام ندهد.
